Bugün yazdıklarımın, Başkent Üniversitesi Sosyoloji Bölümü son sınıf öğrencilerine ve bazı dostlarıma “günce” tutalım sonra bunların sosyolojik analizini yaparız şeklindeki önerim ile de yakından ilişkisi var. Aslında ben yaşım gereği YÖK tarafından evde kalmamız yönündeki çağrıya gönüllü uymaya başladığım ilk günden (13. Mart.2020) bu yana günce tutmaktaydım. Bunun çok yönlü yararlarını tartışacak değilim ama, her yaştan insana iyi geldiği konusunda geribildirimler aldığımı da belirtmek isterim.
Psikolog veya psikiyatr olmadığımıza göre, bu güncelerin sosyolojik analizini nasıl yapacağız dediğinizi duyar gibi oluyorum. Yine ilişkisel sosyolojik bir bakış açısıyla kuram ve uygulama bütünlüğü içinde çalışacağız. Çalışmamızın kuramsal temelini H.White ve onun “Kimlik ve Kontrol” çalışmasında bahsettiği belirsizlik türlerini anlatan temel kavramlar oluşturacak. Bunlar sırasıyla nelerdir derseniz, izninizle bazı örnekler vererek anlatayım.
Dolaylama (ambage), sosyal ilişkilerdeki belirsizliklerdir. Türkiye’de 11 Mart 2020’de ilk ölüm vakası gerçekleştikten sonra, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK başta olmak üzere bir çok “kimlik” (H.White birey, toplum, yapı gibi kavramları yetersiz bularak, kimlik dediği için ben de bu yolu izliyorum) tarafından çeşitli uygulamalar hakkında bilgiler verildi. Okullar tatil edildi ve hemen ardından uzaktan eğitim başladı. Yaşı 65 ve üzerinde olanlara sokağa çıkmama önerisi getirildi. Çalışma yaşamında bir kesim evden dijital olarak işlerine devam etmeye başladı, diğer geniş kesimler başta çalışan ve küçük çocuğu olan kadınlar, hastalar ve hasta yakınları, günü birlik sosyal güvencesiz çalışanlar ve öğrenciler olmak üzere herkes çeşitli derecelerde etkilendi. Evde, işte ve sokakta artık hiçbir şey eskisi gibi değildi.
Burada güncelerimizden hareketle sosyal ilişkilerimizde ortaya çıkan yeni durumları gözden geçirdiğimizde neler söyleyebiliriz? Bunları metaforlarla nasıl anlatabiliriz? Ben kendi özelimde objektif ve sübjektif koşullarım uygun olduğu için, ayrıca daha önce birçok afet yaşadığım için (bakınız burada afet bir metafor) fazlaca bunalıma girmedim. Özellikle üç aydır üzerinde çalıştığımız (Alev Akbal ile) bir makalenin olması da benim gönül gücümü (moralimi) yükseltti. Kısaca uzaktan ilişkiler yoğunlaştı. Aynı durum Üniversitemizin değişik kademeleriyle de hızla arttı. Rektörlüğümüz dekanlıklara, onlar bölümlere sürekli yeni durumla ilgili düzenlemeleri internet aracılığıyla ilettiler. Bizler de öğrencilerimiz ve meslektaşlarımızla aynı şekilde sanal ortamda görüşmeye başladık. Aile içi ilişkiler de aynı şekilde değişti. Yıllardır bu kadar iç içe yaşama şansı olmayan ailelerde yeni “keşifler” ve tabii anlaşmazlıklar artmaya başladı. Nadiren “balayı”, çoğu kez” hamam” gibi sıkıcı ortamlarda yaşamaya başladık…
Aslında işe gitmek çalışmak/üretmek, okula gitmek, sosyalleşmek temel ihtiyaçlardır. Tüm bunları askıya almamız, öğrenci, emekçi, ebeveyn veya çocuk rollerimizi yerine getirmememiz istenmektedir. Örneğin ben 90 yaşımdaki anneme onun bir çocuğu olarak, aynı şehirde olduğumuz halde ancak telefonla ulaşabiliyorum. Aynı şekilde birçok ebeveyn de çocuklarından uzakta, kendilerinden beklenenlerin çok azını yerine getirebilmekteler. Bunları da yine metaforlarla anlatmak mümkündür. Sanal çocuk veya sanal anne, sanal öğretmen gibi.
Müphemlik (Ambiguity) ise, değerlerdeki belirsizliklerdir. Akıl/bilim ile inançlar arasında kalmaktır. Örneğin kolonya, etil alkol olduğu için kullanmaktan sakınanlar, kolonya kuyruğuna girdiler. İnancı gereği doktora gitmeyenler, aşı yaptırmayanlar, hastanelerde kuyruktalar. Bunlar için örnekler vermeyi ve toplumumuzda ne dendiğini size bırakıyorum. Ayrıca anomik, hiç kural tanımayanlar, hamamlarda kumar oynayanlar, alkol sınırını aşarak 100 kişilik parti verdiği halde karakolda bunu hatırlamayanlar, kendine ve topluma yabancılaşanlar için ne dendiğini de siz benden daha iyi bilirsiniz… Kuşkusuz argo tabirlerimiz de bize yardımcı olabilir…
Bugünlük bu kadar, yarın “eşikte kalmak” (liminality) ve dönüm noktası (turning point) kavramlarını örneklerle anlatmaya çalışacağım. Sağlıkla kalın, evde kalın.
- Prof. Dr. Aytül Kasapoğlu